Czy COVID-19 to czarny łabędź branży budowlanej? Perspektywa inżyniera i prawnika

Nie ulega jednak wątpliwości, że także branża budowlana odczuje wpływ panującej obecnie epidemii. Dlatego tak ważne jest, aby każdy z podmiotów zaangażowanych w proces inwestycyjny (niezależnie od tego czy inwestycja realizowana jest w trybie zamówień publicznych czy też na rynku prywatnym) odpowiednio zabezpieczył swoje interesy – wdrożył przemyślaną strategię działania, odpowiednio oraz regularnie dokumentował wpływ okoliczności związanych z COVID-19 na realizację umowy a także informował o nim kontrahenta (także gdy wpływ taki jest potencjalny). O tym, jaki będzie ostatecznie wpływ epidemii na realizację inwestycji oraz kondycję podmiotów, które je realizują w dużej mierze zadecydują same strony, umiejętnie oraz rozsądnie podchodząc do konieczności polubownego rozwiązywania ewentualnych sporów jakich pojawienie się w takiej sytuacji jest przecież nieuniknione.

Jak na dzień dzisiejszy epidemia faktycznie wpłynęła na realizację kontraktów budowlanych? Czy COVID-19 to tak zwany czarny łabędź, którego biznes a w tym branża budowalna zawsze się obawiały. Odpowiedź niestety jest twierdząca.

Podstawowy wniosek płynący z przeprowadzonej przez zespół Arcadis analizy potwierdza, że praktycznie na każdej inwestycji, w którą konsultanci Arcadis są aktualnie zaangażowani, czy to po stronie inwestora/zamawiającego czy firmy wykonawczej, widać negatywny wpływ wystąpienia epidemii COVID-19.



Wpływ ten polega nie tylko na utrudnieniach występujących na placu budowy, które powodują spadek produktywności i w konsekwencji spowolnienie realizacji prac budowlanych, ale także powoduje ich całkowite wstrzymanie.

Czym jeszcze objawia się odnotowany dotychczas wpływ okoliczności związanych z COVID-19? Oto opinie:

- „(…) potrzeba unikania kontaktów pracowników budowlanych, praca w odległości od siebie, praca rotacyjna, praca zdalna i praca w oddzielnych pomieszczeniach na danej zmianie, ograniczone zasoby ludzkie z powodu kwarantanny/konieczności opieki nad dziećmi, powrotów pracowników fizycznych za granicę, problem z dostępem do wynajmu kwater pracowniczych”

- „(…) problem z dostępnością materiałów w hurtowniach budowlanych, oraz brak możliwości odbioru materiałów i urządzeń z zagranicy (Niemcy, Włochy)„

- „(…) zakaz wejścia do lasów uniemożliwia wykonywanie inwentaryzacji przyrodniczych”

- „(…) brak możliwości przeprowadzenia odbiorów danego frontu robót z powodu braku możliwości zebrania komisji odbiorowej, utrudniony kontakt z urzędami, które pracują w systemie rotacyjnym, co wydłuża kontakt z osobą, która prowadzi dany temat, odbiory budów przez Państwową Straż Pożarną i Państwowe Powiatowe Inspektoraty Sanitarne wstrzymane do momentu przerwania stanu epidemiologicznego w kraju”.

To tylko niektóre z przykładów jakie można mnożyć, aby ukazać z czym przyszło się mierzyć branży budowlanej w ostatnich tygodniach. To także doskonały dowód na to, w jak wielu aspektach okoliczności związane z COVID-19 mogą mieć znaczenie podczas realizacji inwestycji budowlanej. Dlatego też warto uczulić wszystkich zaangażowanych w proces inwestycyjny na konieczność odpowiedniego dokumentowania takiego wpływu. Dowody zebrane obecnie będą stanowiły podstawę negocjowania aneksów do realizowanych obecnie umów, a także – gdyby okazało się to konieczne – prowadzania sporów sądowych.

Gdzie obecnie można zauważyć największe trudności? W jakim stopniu utrudnienia te wpływają na poszczególne obszary realizacji inwestycji budowlanych?

W jakim stopniu utrudnienia wpływają na poniższe, gdzie 1 oznacza "wpływ znikomy lub żaden" a 5 "wpływ znaczny"?



Jak wynika z powyższego najdalej idące konsekwencję dla prowadzenia prac budowalnych daje się zauważyć w obszarze współpracy z urzędami.

Wpływ na powyższe miało niewątpliwie wprowadzenie § 8 ust. 2 w zw. z § 8 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz. U. poz. 433 ze zm.), które ograniczają wykonywanie zadań przez służby odbiorowe nawet w ten sposób, że nie przeprowadza się czynności kontrolnych, oględzin oraz innych czynności procesowych wymagających udziału osób trzecich - za wyjątkiem sytuacji szczególnie uzasadnionych, w szczególności sytuacji zagrożenia życia lub mienia.

Strona ponosząca skutki utrudnień związanych z pracą urzędów nie powinna dokumentując taką sytuację poprzestać na wskazaniu podstawy prawnej ograniczeń pracy konkretnego urzędu. Ograniczenia takie warto udokumentować także oficjalną korespondencją (w tym w szczególności jeśli jest to możliwe korespondencją od odpowiedniego organu) oraz stosownymi raportami czy notatkami służbowymi. Konieczne jest także dokumentowanie wpływu takiego ograniczenia na realizację umowy, sam fakt jego wystąpienia nie będzie wystarczający dla formułowania ewentualnych roszczeń. Konieczna jest tym samym bieżąca weryfikacja wpływu takiej okoliczności na czas oraz koszty realizacji inwestycji.

Powyższe problemy odbiją się z całą pewnością niekorzystanie na branży, powodując przedłużenia realizacji projektów budowlanych wraz ze zwiększenie kosztów ich realizacji.

Trudno przewidzieć o jakich wartościach mówimy, gdyż sytuacja epidemiologiczna w kraju jest cały czas niestabilna, a stan podwyższonego zagrożenia najpewniej będzie się przedłużać.

Uzyskane dane są alarmujące, gdyż ponad 1/6 z badanych inwestycji może być narażona na całkowite wstrzymanie i ryzyko nieukończenia w poprzednio zakładanym terminie.

Wniosek ten zdają się potwierdzać informacje płynące z rynku, które pokazuję dynamikę przyrostu wstrzymanych inwestycji w ujęciu krajowym.



Przedstawione dane dotyczą w głównej mierze inwestycji kubaturowych. W przypadku budownictwa liniowego takiego jak drogi czy koleje, wpływ epidemii jest mniejszy, gdyż w większości prace są prowadzone na otwartej przestrzeni.

Niemniej jednak biorąc pod uwagę powyższe nie dziwi fakt, że większość wykonawców (odpowiednio także podwykonawców i dalszych podwykonawców) rozważa wystąpienie z roszczeniami z uwagi na negatywny wpływ COVID-19 na realizację projektów. Konieczne jest przy tym odpowiednie dostosowanie podstaw kierowania takich roszczeń oraz metod ich kalkulacji do zaistniałej sytuacji – każda realizowana inwestycja wymagać będzie w związku z tym odrębnej analizy stanu faktycznego oraz prawnego.

Co ważne, żadne przepisy nie przyznają stronom uprawnień w zakresie realizacji umowy z tytułu samego faktu wystąpienia epidemii lub nawet wystąpienia jej skutków na realizację takiej umowy. O to, żeby ewentualne skutki okoliczności związanych z COVID-19 rozłożyły się odpowiednio pomiędzy poszczególnymi podmiotami realizującymi inwestycję budowlaną strony muszą zadbać wiec same..

Roszczenia wykonawców (podwykonawców, dalszych podwykonawców ale także i zamawiających) mogą wynikać z umów, odpowiednich przepisów kodeksu cywilnego a – w przypadku zamówień publicznych – także ze specustawy.

Należy spodziewać się, że roszczenia, jakie będą w najbliższym czasie formułowane, dotyczyć będą przede wszystkim przedłużenia terminów realizacji umów oraz zmian w zakresie sposobu ich realizacji - zwłaszcza sposobu i zakresu wykonywania poszczególnych prac, stosowanych materiałów i komponentów, a także - co wydaje się, że może być najczęstsze – wzrostu wynagrodzenia z uwagi na wzrost kosztów realizacji inwestycji.

Nie ulega wątpliwości, że obecna sytuacja epidemiologiczno-sanitarna w kraju, jak nigdy dotąd wymaga zrozumienia oraz współpracy pomiędzy wszystkimi stronami zaangażowanymi w realizację projektów budowlanych.

Środowisko branży budowlanej musi zatem usiąść do stołu i wspólnie wypracować rozwiązania mające na celu utrzymanie produkcji budowlanej na możliwie jak najwyższym poziomie. Tym bardziej, że w obecnej sytuacji branża budowlana posiada potencjał, aby wyprowadzić koniunkturę gospodarczą w kierunku powolnego wychodzenia z kryzysu, z jakim niewątpliwie przyjdzie nam się mierzyć.

Autorki: mgr inż. Urszula Pierzchała (Kędziora) - Contract Solutions Leader oraz zespół inżynierów Arcadis Sp. z o.o., Maria Łabno adwokat w Zespole Postępowań Sądowych i Arbitrażowych kancelarii JDP